ಮಾನವನು ಅಧ್ಯಾತ್ಮದ ಮೂಲಭೂತ ಕಲ್ಪನೆಗಳಲ್ಲಿ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಅತ್ಯಂತ ಪವಿತ್ರವಾಗಿ ಕಂಡಿದ್ದನು. ದೇವಾಲಯ ಎಂದರೆ ಶುದ್ಧತೆ, ಶ್ರದ್ಧೆ, ಸಮರ್ಪಣೆ ಮತ್ತು ಆತ್ಮಚಿಂತನೆಯ ಸ್ಥಳ. ಈ ದೇವಾಲಯದ ಕಲ್ಪನೆ ಎರಡು ರೀತಿಯಲ್ಲಿದೆ:
- ಭೌತಿಕ ದೇವಾಲಯ (ಮೂಲ ದೇವಾಲಯ)
- ದೇಹದೇವಾಲಯ (ದೇಹವೆಂಬ ದೇವಾಲಯ)
1. ಮೂಲ ದೇವಾಲಯದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ:
ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲೇ ಪ್ರಾರಂಭದಿಂದಲೂ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಶ್ರದ್ಧಾ ಕೇಂದ್ರಗಳಾಗಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು.
ಈ ದೇವಾಲಯಗಳು ಬಲಿಷ್ಠ ಶಿಲ್ಪಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಾಣಗೊಂಡು, ದೇವರನ್ನು ಸ್ಮರಿಸಲು, ಧ್ಯಾನಿಸಲು ಮತ್ತು ಮಾನವೀಯ ಮೌಲ್ಯಗಳನ್ನು ಬೆಳೆಸಲು ಪ್ರೇರಣೆಯಾದವು.
ಪರಿಕಲ್ಪನೆ:
- ದೇವರು ಎಲ್ಲೆಲ್ಲಿದ್ದರೂ, ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಅವರ ಆವರಣ ಶಕ್ತಿಯೇ ಹೆಚ್ಚು ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆ.
- ದೇವಾಲಯವು ದೇವನಿಧಾನವಾಗಿದೆ; ಆತನ ಅನುಭವ, ಭಕ್ತಿ, ಶಾಂತಿ, ತಪಸ್ಸುಗಳ ಸಾಂದ್ರತೆ ಇದೆ.
- ಇದರಲ್ಲಿ ಯಾತ್ರಿಕನು ಶುದ್ಧ ಚಿತ್ತದಿಂದ ಪ್ರವೇಶಿಸಿ, ತನ್ನ ಅಂತರಂಗ ಶುದ್ಧಿಗೊಳಿಸಬೇಕೆಂಬ ನಿರೀಕ್ಷೆ.
ಆದಿಕಾಲದಲ್ಲಿ ದೇವಾಲಯ:
- ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ನೈತಿಕತೆಯ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿತ್ತು.
- ದಾನಧರ್ಮ, ಅಧ್ಯಯನ, ಸಂವಾದ, ಯಜ್ಞ-ಯಾಗಾದಿಗಳೂ ಇಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿತ್ತು.
- ಪುನೀತ ಭಾವದಿಂದ, ಶಿಷ್ಟಾಚಾರಗಳಿಂದ, ಪರಸ್ಪರ ಗೌರವದಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದ ಭಕ್ತರು.
2. ಇಂದಿನ ಭೌತಿಕ ದೇವಾಲಯಗಳ ಸ್ಥಿತಿ ಗತಿ:
- ಬಹುತೆಕ ದೇವಾಲಯಗಳು ಹಣ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯದ ಆಕ್ರಮಣಕ್ಕೆ ಒಳಪಟ್ಟಿವೆ.
- ಸೇವಾ ಮನೋಭಾವಕ್ಕಿಂತಲೂ ಪ್ರಸಾದ, ಹೊಂದಾಣಿಕೆ, ‘ವಿಶೇಷ ಪೂಜೆ’ಗಳಂತೆ ವಾಣಿಜ್ಯಮೂಲಕ ಆಚರಣೆಗಳು ಹೆಚ್ಚಿವೆ.
- ಶ್ರದ್ಧೆ ಬದಲಿಗೆ ಆಡಂಬರ ಮತ್ತು ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ಲಾಭದ ಕಲ್ಪನೆಗಳು ಹೆಚ್ಚಾಗಿವೆ.
- ಕೆಲವೆಡೆ ‘ದೇವರು’ನೂ ವ್ಯಾಪಾರದ ಭಾಗವಾಗಿದ್ದಾರೆ ಎಂಬ ಭಾವನೆ ನಿರ್ಮಾಣವಾಗಿದೆ.
3. ದೇಹವೆಂಬ ದೇವಾಲಯದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ:
ಭಾರತೀಯ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನದಲ್ಲಿ – “ದೇಹಂ ದೇವಾಲಯಂ”
ಅಂದರೆ ದೇಹವೇ ದೇವಾಲಯ, ಆತ್ಮವೇ ದೇವರು.
ಪರಿಕಲ್ಪನೆ:
- ದೇಹ ಶುದ್ಧವಾಗಿರಬೇಕು; ನೈತಿಕ ಹಾಗೂ ಶಾರೀರಿಕ ಶುದ್ಧತೆಯ ಪ್ರತೀಕ.
- ಇಂದ್ರಿಯಗಳ ನಿಯಂತ್ರಣ, ಆಹಾರ ನಿಬಾರಣೆ, ನಿತ್ಯ ಧ್ಯಾನ – ಈ ಎಲ್ಲಾ ಕ್ರಮಗಳು ದೇಹದೇವಾಲಯವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವ ಉಪಾಯಗಳು.
- ಯೋಗ, ಪ್ರಾಣಾಯಾಮ, ಧ್ಯಾನ ಇವುಗಳು ದೇಹದ ದೇವತ್ವವನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಹಾಯಕ.
4. ಇಂದಿನ ದೇಹದೇವಾಲಯದ ಸ್ಥಿತಿ ಗತಿ:
- ಆಹಾರ ಪದ್ಧತಿ, ನಿದ್ರೆಯ ಮಾದರಿಗಳು, ಮನಸ್ಸಿನ ಅಶಾಂತಿ ಇವೆಲ್ಲಾ ದೇಹದ ಈ ಪವಿತ್ರತೆ ಮೇಲೆ ಹಾನಿ ಮಾಡುತ್ತಿದೆ.
- ಮಾನಸಿಕ ಮಾಲಿನ್ಯ, ಮಾದಕ ವಸ್ತುಗಳ ಬಳಕೆ, ತಕ್ಷಣದ ಸುಖದ ಹಟದಿಂದ ದೇಹದೇವಾಲಯ ನಾಶವಾಗುತ್ತಿದೆ.
- ಜೀವನಶೈಲಿ ದೋಷಗಳಿಂದ ಮಾನವ ತನ್ನ ಸ್ವಂತ ದೇಹದೇವಾಲಯದ ಮಹತ್ವವನ್ನೇ ಮರೆತಿದ್ದಾನೆ.
- ದೇಹದೇವಾಲಯವನ್ನು ಆರೈಕೆ ಮಾಡುವುದು ದೇವರನ್ನು ಆರಾಧಿಸುವಂಥದ್ದು ಎಂಬ ತತ್ತ್ವವನ್ನು ಮರೆಯಲಾಗಿದೆ.
ಸಾರಾಂಶ:
ಮೂಲ ದೇವಾಲಯವಾಗಿರಲಿ ಅಥವಾ ದೇಹದೇವಾಲಯವಾಗಿರಲಿ – ಎರಡು ಜಾಗಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಶ್ರದ್ಧೆ, ಶುದ್ಧತೆ, ನಿರಂತರ ಚಿಂತನೆ, ಮಾನವೀಯ ಮೌಲ್ಯಗಳು ಅವಶ್ಯಕ. ದೇವಾಲಯ ಕಲ್ಲಿನಿಂದ ನಿರ್ಮಿತವಾದ ಒಂದು ಕಟ್ಟಡವಲ್ಲ. ಅದು ನಮ್ಮ ನಡವಳಿಕೆ, ಆಚಾರವಿಚಾರ, ಮನಸ್ಸಿನ ಶುದ್ಧತೆ ಮತ್ತು ದೈನಂದಿನ ಬದುಕಿನ ಧ್ಯೇಯಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯಕ್ತವಾಗಬೇಕು.
ದೇವರು ಹೊರಗಿನ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿದ್ದರೂ, ಅವರ ನಿಜವಾದ ನಿವಾಸ ನಮ್ಮೊಳಗೇ ಇದೆ. ಆತ್ಮದೇವರನ್ನು ಅರಿತು, ದೇಹದೇವಾಲಯವನ್ನು ಗೌರವಿಸಿ ಬದುಕಿದಾಗ ಬದುಕು ನಿಜವಾಗಿಯೂ ಧರ್ಮಮಯವಾಗುತ್ತದೆ.