ಜೈನ ಧರ್ಮವು ಅಹಿಂಸೆ, ತ್ಯಾಗ ಮತ್ತು ಆಂತರ್ಯ ಶುದ್ಧತೆಯ ಮೇಲೆ ಹೆಚ್ಚು ಒತ್ತಹಾಕುವ ಧರ್ಮವಾಗಿದೆ. ಇದರಿಂದಾಗಿ, ಇತರ ಧರ್ಮಗಳಂತೆ ಜೈನರಲ್ಲಿ ಭಗವಂತನಿಗೆ ಉಡುಗೊರೆ ನೀಡುವ ಅಥವಾ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಅರ್ಪಿಸುವ ಪ್ರಕಾರದ ಪೂಜೆಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಒತ್ತಹಾಕಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ, ತೀರ್ಥಂಕರರ ಆರಾಧನೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಹಲವಾರು ಪೂಜಾ ವಿಧಾನಗಳು ಜೈನ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಬಹುದು. ಈ ಪೂಜೆಗಳು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಎರಡು ವಿಭಾಗಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಬಹುದು:
- ದ್ರವ್ಯ ಪೂಜೆ (Dravya Pooja) – ಭೌತಿಕ ಪದಾರ್ಥಗಳನ್ನು ಬಳಸುವ ಪೂಜೆ
- ಭಾವ ಪೂಜೆ (Bhava Pooja) – ಮನಸ್ಸಿನ ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಮಾಡುವ ಆಂತರ್ಯ ಪೂಜೆ
ಇವುಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಇನ್ನೂ ಕೆಲವು ವಿಶೇಷ ಪೂಜಾ ವಿಧಾನಗಳಿವೆ. ಈಗ ನಾವು ಪ್ರತಿ ಪೂಜಾ ವಿಧಾನದ ಬಗ್ಗೆ ವಿವರವಾಗಿ ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳೋಣ.
1. ದ್ರವ್ಯ ಪೂಜೆ (Dravya Pooja)
ದ್ರವ್ಯ ಪೂಜೆ ಎಂದರೆ ಭಗವಂತನಿಗೆ (ತೀರ್ಥಂಕರರಿಗೆ) ವಿವಿಧ ಪದಾರ್ಥಗಳನ್ನು ಸಮರ್ಪಿಸುವ ಪೂಜಾ ವಿಧಾನ. ಇದನ್ನು ಜೈನ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿತ ತೀರ್ಥಂಕರರ ವಿಗ್ರಹಗಳ ಮುಂದೆ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ.
ದ್ರವ್ಯ ಪೂಜೆಯ ಪ್ರಮುಖ ಹಂತಗಳು:
(A) ಅಷ್ಟಪ್ರಕಾರ ಪೂಜೆ (Ashta Prakari Pooja)
ಈ ಪೂಜೆ ಜೈನ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಚಲಿತವಾಗಿದ್ದು, ಇದರಲ್ಲಿ ಎಂಟು ವಿಧದ ಪದಾರ್ಥಗಳನ್ನು ತೀರ್ಥಂಕರರ ವಿಗ್ರಹಕ್ಕೆ ಅರ್ಪಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ:
- ಜಲ (Jala) – ತೀರ್ಥಂಕರರ ವಿಗ್ರಹವನ್ನು ಶುದ್ಧ ನೀರಿನಿಂದ ಅಭಿಷೇಕ ಮಾಡುವುದು.
- ಚಂದನ (Chandana) – ಸುವಾಸನೆಯ ಗಂಧವನ್ನು ವಿಗ್ರಹಕ್ಕೆ ಲೇಪಿಸುವುದು.
- ಪುಷ್ಪ (Pushpa) – ಪುಷ್ಪ ಸಮರ್ಪಣೆ ಮಾಡುವುದು.
- ಧೂಪ (Dhoopa) – ಧೂಪದ ಅಗ್ಗಿ ಹಚ್ಚಿ ಅದರ ಪರಿಮಳವನ್ನು ತೋರುವುದು.
- ದೀಪ (Deepa) – ದೀಪ ಬೆಳಗಿಸಿ ತೀರ್ಥಂಕರರ ಮುಂದೆ ಇಡುವುದು.
- ನೈವೇದ್ಯ (Naivedya) – ಹಣ್ಣು ಅಥವಾ ಸಾತ್ವಿಕ ಆಹಾರವನ್ನು ಅರ್ಪಿಸುವುದು.
- ಅಕ್ಷತೆ (Akshata) – ತೊಳೆದ ಅಕ್ಕಿಯನ್ನು ಸಮರ್ಪಿಸುವುದು.
- ಫಲ (Phala) – ಹಣ್ಣುಗಳನ್ನು ಸಮರ್ಪಿಸುವುದು.
ಈ ಅಷ್ಟಪ್ರಕಾರ ಪೂಜೆ ತೀರ್ಥಂಕರರ ಶ್ರದ್ಧಾ ಮತ್ತು ಗೌರವದ ಸಂಕೇತವಾಗಿದೆ. ಆದರೆ ಜೈನ ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಕಾರ, ತೀರ್ಥಂಕರರು ವಸ್ತು ಸ್ವೀಕರಿಸುವವರಲ್ಲ, ಆದ್ದರಿಂದ ಇಂತಹ ಪೂಜೆಗೆ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವವನ್ನು ನೀಡುವುದಿಲ್ಲ.
2. ಭಾವ ಪೂಜೆ (Bhava Pooja)
ಭಾವ ಪೂಜೆ ಎಂದರೆ, ಶುದ್ಧ ಮನಸ್ಸಿನಿಂದ ತೀರ್ಥಂಕರರನ್ನು ಆರಾಧಿಸುವುದು. ಇಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಭೌತಿಕ ಪದಾರ್ಥಗಳ ಅಗತ್ಯವಿಲ್ಲ. ಮನಸ್ಸಿನ ಶುದ್ಧತೆ, ತತ್ವ ಚಿಂತನೆ, ಧ್ಯಾನ ಮತ್ತು ತಪಸ್ಸು ಪ್ರಾರಂಭಿಕ ಭಾಗಗಳಾಗಿರುತ್ತವೆ.
ಭಾವ ಪೂಜೆಯ ಮುಖ್ಯ ಅಂಶಗಳು:
- ಜಪ (Japa) – ತೀರ್ಥಂಕರರ ಸ್ಮರಣೆಯೊಂದಿಗೆ ಮಂತ್ರ ಉಚ್ಚಾರಣೆ.
- ಧ್ಯಾನ (Dhyana) – ತೀರ್ಥಂಕರರ ಗುಣಗಳನ್ನು ಮನನ ಮಾಡುತ್ತಾ ಧ್ಯಾನಿಸುವುದು.
- ಪಾರ್ಥನಾ (Prarthana) – ದೇವನನ್ನು ನೇರವಾಗಿ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುವುದು.
- ತತ್ತ್ವ ಚಿಂತನೆ (Tattva Chintana) – ಜೈನ ಧರ್ಮದ ತತ್ವಗಳ ಕುರಿತು ವಿಚಾರ ಮಾಡುವುದು.
- ಪಂಚ ಪರಮೇಷ್ಠಿ ಪೂಜೆ (Pancha Parameshti Pooja) – ಪಂಚ ಮಹಾ ಪುರುಷರು (ಅರಿಹಂತ, ಸಿದ್ಧ, ಆಚಾರ್ಯ, ಉಪಾಧ್ಯಾಯ, ಸಾದು) ಅವರಿಗೆ ನಮಸ್ಕಾರ ಮಾಡುವುದು.
ಭಾವಪೂಜೆಯು ಜೈನ ಧರ್ಮದ ನಿಜವಾದ ಪೂಜೆಯೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಮನಸ್ಸಿನ ಶುದ್ಧತೆಯ ಮೂಲಕ ತೀರ್ಥಂಕರರ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಅನುಸರಿಸಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ.
3. ಪಂಚ ಪರಮೇಷ್ಠಿ ಪೂಜೆ (Pancha Parameshti Pooja)
ಜೈನ ಧರ್ಮದ ಪಂಚ ಶ್ರೇಷ್ಠರನ್ನು ಆರಾಧಿಸುವುದು ಈ ಪೂಜೆಯ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ:
- ಅರಿಹಂತ (Arihanta) – ಎಲ್ಲಾ ಕಲೆಗಳ ಬುದ್ಧಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ತೀರ್ಥಂಕರರು.
- ಸಿದ್ಧ (Siddha) – ಮೋಕ್ಷಪಥವನ್ನು ಸೇರಿದ ಪವಿತ್ರ ಆತ್ಮಗಳು.
- ಆಚಾರ್ಯ (Acharya) – ಜೈನ ಶ್ರಾವಕ ಶ್ರಾವಣಿಗೆ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನ ನೀಡುವವರು.
- ಉಪಾಧ್ಯಾಯ (Upadhyaya) – ಜೈನ ಶಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಬೋಧಿಸುವವರು.
- ಸಾಧು (Sadhu) – ತ್ಯಾಗಮಯ ಜೀವನ ನಡೆಸುವವರು.
ಇವರಿಗೆ ಮನಸ್ಸಿನ ಶುದ್ಧತೆಯೊಂದಿಗೆ ನಮಸ್ಕಾರ ಮತ್ತು ಪೂಜೆ ಮಾಡುವುದು ಜೈನ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಪಾವನವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
4. ಕಾಯಕಸಿದ್ಧಿ ಪೂಜೆ (Kayotsarga Pooja)
ಈ ಪೂಜೆಯಲ್ಲಿ ನಿಶ್ಚಲ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಬಂದು ಧ್ಯಾನ ಮಾಡುವುದು, ಆತ್ಮಶುದ್ಧಿಗೆ ಪ್ರಮುಖವಾಗಿದೆ. ಬಹುತೇಕ ಜೈನ ಮುನಿಗಳು ಈ ವಿಧಾನವನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತಾರೆ.
5. ಸನ್ತಾರ (Santhara) ಅಥವಾSallekhana Pooja
ಇದು ಜೀವನದ ಕೊನೆಯ ಹಂತದಲ್ಲಿ ಮಾಡುವ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಪೂಜಾ ವಿಧಾನ. ಈ ಪೂಜೆಯಲ್ಲಿ ವ್ಯಕ್ತಿ:
- ಜೀವನದ ಎಲ್ಲ ಬಂಧನಗಳನ್ನು ತ್ಯಜಿಸುತ್ತಾನೆ.
- ಆಹಾರ ಮತ್ತು ನೀರನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿತವಾಗಿ ತ್ಯಜಿಸುತ್ತಾನೆ.
- ಧ್ಯಾನ ಮತ್ತು ಪರಮ ಪುರುಷಾರ್ಥದ ಚಿಂತನೆ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ.
- ಸಾವನ್ನು ಶುದ್ಧ ಮನಸ್ಸಿನಿಂದ ಸ್ವೀಕರಿಸುತ್ತಾನೆ.
ಈ ಪೂಜೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚು ತಪಸ್ಸು ಮತ್ತು ಶ್ರದ್ಧೆಯಿಂದ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಅತಿ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಪೂಜಾ ವಿಧಾನ ಯಾವುದು?
ಜೈನ ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಕಾರ, ಭಾವ ಪೂಜೆ (Bhava Pooja) ಮತ್ತು ಧ್ಯಾನ ಪೂಜೆ (Dhyana Pooja) ಶ್ರೇಷ್ಠ ಪೂಜೆ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಏಕೆಂದರೆ ತೀರ್ಥಂಕರರು ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸುವವರಲ್ಲ, ಅವರ ನಿಜವಾದ ಆರಾಧನೆ ಎಂದರೆ:
- ಅಹಿಂಸೆಯನ್ನು ಪಾಲಿಸುವುದು.
- ಸತ್ಯವನ್ನು ಅನುಸರಿಸುವುದು.
- ಸ್ವಚ್ಛ ಜೀವನ ನಡೆಸುವುದು.
- ಜ್ಞಾನವನ್ನು ಆರಾಧಿಸುವುದು.
- ತಪಸ್ಸಿನ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವುದು.
“ದ್ರವ್ಯಪೂಜೆಗಿಂತ ಭಾವಪೂಜೆಯೇ ಶ್ರೇಷ್ಠ!” ಎಂದು ಜೈನ ಆಚಾರ್ಯರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಯಾಕಂದ್ರೆ ಮನಸ್ಸಿನ ಶುದ್ಧತೆ, ಭಕ್ತಿಯ ಭಾವನೆ, ಧ್ಯಾನ ಹಾಗೂ ತತ್ವಜ್ಞಾನವೆಂಬುವು ಆತ್ಮೋನ್ನತಿಗಾಗಿ ಅತ್ಯಂತ ಮುಖ್ಯವಾಗಿವೆ.
ಸಾರಾಂಶ:
ಜೈನ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಹಲವು ಪೂಜಾ ವಿಧಾನಗಳಿದ್ದು, ದ್ರವ್ಯಪೂಜೆಯಲ್ಲಿ ಭೌತಿಕ ಪದಾರ್ಥಗಳನ್ನು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆದರೆ, ಜೈನ ತತ್ತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಕಾರ, ಭಾವಪೂಜೆ, ಧ್ಯಾನಪೂಜೆ ಮತ್ತು ತತ್ವ ಚಿಂತನೆಯೇ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಪೂಜಾ ವಿಧಾನಗಳು ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.