ಶಿಕ್ಷಣಕ್ಕೆ ಬದಲಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆ – ಆನ್‌ಲೈನ್ ಅಭಿಯಾನಗಳು ಆಗಬಹುದೇ? ಒಂದು ಸಮಗ್ರ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ
ಕೋವಿಡ್-19 ಸಾಂಕ್ರಾಮಿಕದ ನಂತರ ಜಗತ್ತಿನಾದ್ಯಂತ ಶಿಕ್ಷಣ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಡಿಜಿಟಲ್ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನದ ಬಳಕೆ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿದೆ. ಈ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ, “ಆನ್‌ಲೈನ್ ಅಭಿಯಾನಗಳು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಶಿಕ್ಷಣಕ್ಕೆ ಪೂರ್ಣ ಪ್ರಮಾಣದ ಬದಲಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಾಗಬಲ್ಲವೇ?” ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಸ್ತುತವಾಗಿದೆ.
ಈ ಪ್ರಶ್ನೆಗೆ ಸರಳವಾದ ಹೌದು ಅಥವಾ ಇಲ್ಲ ಎಂಬ ಉತ್ತರವಿಲ್ಲ. ಆನ್‌ಲೈನ್ ಅಭಿಯಾನಗಳು ಶಿಕ್ಷಣದ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವೀಕರಣದಲ್ಲಿ ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಹೊಂದಿವೆ. ಆದರೆ, ಅವು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ, ತರಗತಿ ಆಧಾರಿತ ಶಿಕ್ಷಣ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಬದಲಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಇದರ ಬದಲಾಗಿ, ಭವಿಷ್ಯದ ಶಿಕ್ಷಣವು ಇವೆರಡರ ಸಮಗ್ರ “ಹೈಬ್ರಿಡ್ ಮಾದರಿ”ಯಾಗಲಿದೆ.
ಈ ವಿಷಯವನ್ನು ಆಳವಾಗಿ ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು, ನಾವು ಆನ್‌ಲೈನ್ ಅಭಿಯಾನಗಳ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ, ಅವುಗಳ ಮಿತಿಗಳು ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷಣದ ಮೂಲಭೂತ ಉದ್ದೇಶಗಳನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸಬೇಕು.
ಭಾಗ 1: ಆನ್‌ಲೈನ್ ಅಭಿಯಾನಗಳ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಮತ್ತು ಸಕಾರಾತ್ಮಕ ಅಂಶಗಳು
ಆನ್‌ಲೈನ್ ಅಭಿಯಾನಗಳು ಜ್ಞಾನವನ್ನು ಕಲಿಯುವ ಮತ್ತು ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳುವ ವಿಧಾನವನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸುವ ಅದ್ಭುತ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ.
1. ಜ್ಞಾನದ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವೀಕರಣ (Democratization of Knowledge): ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕವಾಗಿ, ಶ್ರೇಷ್ಠ ಜ್ಞಾನವು ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯಗಳು ಮತ್ತು ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳಿಗೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ಆನ್‌ಲೈನ್ ಅಭಿಯಾನಗಳು ಈ ಗೋಡೆಗಳನ್ನು ಒಡೆದು ಹಾಕಿವೆ.
- ಉದಾಹರಣೆ: ಕರ್ನಾಟಕದ ಒಂದು ಸಣ್ಣ ಹಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿರುವ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿ, ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಭಾರತೀಯ ವಿಜ್ಞಾನ ಸಂಸ್ಥೆಯ (IISc) ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರೊಬ್ಬರು ಕ್ವಾಂಟಮ್ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರದ ಬಗ್ಗೆ ನಡೆಸುವ ಯೂಟ್ಯೂಬ್ ಸರಣಿಯನ್ನು ವೀಕ್ಷಿಸಬಹುದು. NPTEL, Coursera, edX ನಂತಹ ವೇದಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಜಗತ್ತಿನ ಶ್ರೇಷ್ಠ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯಗಳ ಕೋರ್ಸ್‌ಗಳು ಲಭ್ಯವಿವೆ. ಇದು ಭೌಗೋಳಿಕ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಅಡೆತಡೆಗಳನ್ನು ನಿವಾರಿಸುತ್ತದೆ.
2. ಕೌಶಲ್ಯ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಮತ್ತು ಉದ್ಯೋಗಾರ್ಹತೆ (Skill Development & Employability): ಇಂದಿನ ವೇಗದ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ, ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಪದವಿಗಳ ಜೊತೆಗೆ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಕೌಶಲ್ಯಗಳು ಅತ್ಯಗತ್ಯ.
- ಮೈಕ್ರೋ-ಲರ್ನಿಂಗ್ (Micro-learning): ಆನ್‌ಲೈನ್ ಅಭಿಯಾನಗಳು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಸಣ್ಣ, ಸುಲಭವಾಗಿ ಗ್ರಹಿಸಬಲ್ಲ ಭಾಗಗಳಾಗಿ (ಉದಾ: 5-10 ನಿಮಿಷದ ವೀಡಿಯೊ) ನೀಡುತ್ತವೆ.
- ಉದಾಹರಣೆ: “ಡಿಜಿಟಲ್ ಮಾರ್ಕೆಟಿಂಗ್,” “GST ರಿಟರ್ನ್ ಫೈಲಿಂಗ್,” “ಪೈಥಾನ್ ಪ್ರೋಗ್ರಾಮಿಂಗ್ ಬೇಸಿಕ್ಸ್,” ಅಥವಾ “ಸಾವಯವ ಕೃಷಿ ತಂತ್ರಗಳು” ಮುಂತಾದ ವಿಷಯಗಳ ಮೇಲೆ ನಡೆಯುವ ಆನ್‌ಲೈನ್ ಅಭಿಯಾನಗಳು ವ್ಯಕ್ತಿಗಳಿಗೆ ತ್ವರಿತವಾಗಿ ಹೊಸ ಕೌಶಲ್ಯಗಳನ್ನು ಕಲಿಸಿ, ಅವರನ್ನು ಉದ್ಯೋಗಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧಗೊಳಿಸುತ್ತವೆ. ಇದು ಸರ್ಕಾರದ ‘ಸ್ಕಿಲ್ ಇಂಡಿಯಾ’ದಂತಹ ಉಪಕ್ರಮಗಳಿಗೆ ಪೂರಕವಾಗಿದೆ.
3. ಜೀವನಪರ್ಯಂತ ಕಲಿಕೆ (Lifelong Learning): ಕಲಿಕೆಯು ಶಾಲಾ-ಕಾಲೇಜಿಗೆ ಸೀಮಿತವಲ್ಲ. ವೃತ್ತಿಪರರು ತಮ್ಮ ಜ್ಞಾನವನ್ನು ನಿರಂತರವಾಗಿ ನವೀಕರಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.
- ಉದಾಹರಣೆ: 20 ವರ್ಷಗಳ ಅನುಭವವಿರುವ ಒಬ್ಬ ಇಂಜಿನಿಯರ್, ಆರ್ಟಿಫಿಶಿಯಲ್ ಇಂಟೆಲಿಜೆನ್ಸ್ (AI) ಮತ್ತು ಮಷಿನ್ ಲರ್ನಿಂಗ್‌ನಲ್ಲಿನ ಹೊಸ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳಿಯಲು ಆನ್‌ಲೈನ್ ವೆಬಿನಾರ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯಾಗಾರಗಳಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಬಹುದು. ಇದು ವೃತ್ತಿ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತುತವಾಗಿರಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ.
4. ಪೂರಕ ಮತ್ತು ಪರಿಹಾರಾತ್ಮಕ ಶಿಕ್ಷಣ (Supplementary and Remedial Education): ತರಗತಿಯಲ್ಲಿ ಹಿಂದುಳಿದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಆನ್‌ಲೈನ್ ಅಭಿಯಾನಗಳು ವರದಾನವಾಗಬಲ್ಲವು.
- ಉದಾಹರಣೆ: ಗಣಿತದಲ್ಲಿ ದುರ್ಬಲವಾಗಿರುವ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಯು, ತನ್ನದೇ ವೇಗದಲ್ಲಿ, ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿಯೇ ಗಣಿತದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸುವ ಯೂಟ್ಯೂಬ್ ಚಾನೆಲ್ (ಉದಾ: ಖಾನ್ ಅಕಾಡೆಮಿ) ನೋಡಿ ತನ್ನ ಜ್ಞಾನವನ್ನು ಸುಧಾರಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು. ಇದು ಶಿಕ್ಷಕರ ಮೇಲಿನ ಒತ್ತಡವನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ವೈಯಕ್ತಿಕ ಕಲಿಕೆಗೆ ಅವಕಾಶ ನೀಡುತ್ತದೆ.
ಭಾಗ 2: ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಶಿಕ್ಷಣದ ಮಹತ್ವ ಮತ್ತು ಆನ್‌ಲೈನ್ ಅಭಿಯಾನಗಳ ಮಿತಿಗಳು
ಆನ್‌ಲೈನ್ ಅಭಿಯಾನಗಳು ಎಷ್ಟೇ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿದ್ದರೂ, ಅವು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಶಿಕ್ಷಣದ ಜಾಗವನ್ನು ತುಂಬಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ.
1. ರಚನಾತ್ಮಕ ಜ್ಞಾನದ ಅಡಿಪಾಯದ ಕೊರತೆ: ಶಿಕ್ಷಣವೆಂದರೆ ಬಿಡಿಬಿಡಿಯಾದ ಮಾಹಿತಿಯ ಸಂಗ್ರಹವಲ್ಲ. ಅದು ವ್ಯವಸ್ಥಿತವಾಗಿ ಕಟ್ಟಿದ ಜ್ಞಾನದ ಸೌಧ.
- ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ: ಶಾಲಾ ಪಠ್ಯಕ್ರಮವು ಸರಳದಿಂದ ಸಂಕೀರ್ಣದವರೆಗೆ, ಒಂದಕ್ಕೊಂದು ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಹಂತ-ಹಂತವಾಗಿ ಬೋಧಿಸುತ್ತದೆ. 1ನೇ ತರಗತಿಯ ಅಕ್ಷರಾಭ್ಯಾಸದಿಂದ 10ನೇ ತರಗತಿಯ ಪ್ರಮೇಯಗಳವರೆಗೆ ಒಂದು ತಾರ್ಕಿಕ ಸರಣಿ ಇರುತ್ತದೆ. ಆನ್‌ಲೈನ್ ಅಭಿಯಾನಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ವಿಷಯಕ್ಕೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿದ್ದು, ಈ ರೀತಿಯ ಸಮಗ್ರ ಮತ್ತು ರಚನಾತ್ಮಕ ಅಡಿಪಾಯವನ್ನು ನೀಡುವುದಿಲ್ಲ.
- ಹೋಲಿಕೆ: ಆನ್‌ಲೈನ್ ಅಭಿಯಾನ ಒಂದು ಸುಂದರ ಇಟ್ಟಿಗೆಯಿದ್ದಂತೆ. ಆದರೆ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಶಿಕ್ಷಣವು ಆ ಇಟ್ಟಿಗೆಗಳನ್ನು ಬಳಸಿ ಒಂದು ಸುಭದ್ರ ಮನೆ ಕಟ್ಟುವ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಮತ್ತು ಇಂಜಿನಿಯರಿಂಗ್ ಎರಡನ್ನೂ ಕಲಿಸುತ್ತದೆ.
2. ಸರ್ವತೋಮುಖ ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ಅಭಾವ (Lack of Holistic Development): ಶಿಕ್ಷಣದ ಗುರಿ ಕೇವಲ ಬೌದ್ಧಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಯಲ್ಲ, ಬದಲಾಗಿ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಯ ಸರ್ವತೋಮುಖ ಬೆಳವಣಿಗೆ.
- ಸಾಮಾಜಿಕ ಕೌಶಲ್ಯ: ಸಹಪಾಠಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಗುಂಪು ಯೋಜನೆಗಳಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವುದು, ಸ್ನೇಹ, ಸಹಕಾರ, ಸ್ಪರ್ಧೆ, ನಾಯಕತ್ವದ ಗುಣಗಳು ತರಗತಿಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಆಟದ ಮೈದಾನದಲ್ಲಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತವೆ.
- ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಬುದ್ಧಿವಂತಿಕೆ: ಶಿಕ್ಷಕರೊಂದಿಗೆ ನೇರ ಸಂವಾದ, ಅವರಿಂದ ಸಿಗುವ ಪ್ರೇರಣೆ, ವಿಫಲವಾದಾಗ ಸಿಗುವ ಸಾಂತ್ವನ, ಗೆದ್ದಾಗ ಸಿಗುವ ಪ್ರೋತ್ಸಾಹ – ಇವು ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವವನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತವೆ.
- ದೈಹಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆ: ಕ್ರೀಡೆ ಮತ್ತು ದೈಹಿಕ ಶಿಕ್ಷಣದ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಕಡೆಗಣಿಸಲಾಗದು. ಆನ್‌ಲೈನ್ ಅಭಿಯಾನಗಳು ಈ ಬಹು ಆಯಾಮದ ಬೆಳವಣಿಗೆಯನ್ನು ನೀಡಲು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಅಸಮರ್ಥವಾಗಿವೆ.
3. ಮೌಲ್ಯಮಾಪನ, ವಿಶ್ವಾಸಾರ್ಹತೆ ಮತ್ತು ಮಾನ್ಯತೆ: ಜ್ಞಾನವನ್ನು ಅಳೆಯುವ ಮತ್ತು ಪ್ರಮಾಣೀಕರಿಸುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಅತ್ಯಂತ ಮುಖ್ಯ.
- ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ: ಶಾಲೆ ಮತ್ತು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯಗಳು ನಡೆಸುವ ಪರೀಕ್ಷೆಗಳು, ಮೌಲ್ಯಮಾಪನಗಳು ಮತ್ತು ನೀಡುವ ಪದವಿಗಳಿಗೆ ಒಂದು ಅಧಿಕೃತ ಮಾನ್ಯತೆ ಮತ್ತು ವಿಶ್ವಾಸಾರ್ಹತೆ ಇರುತ್ತದೆ. ಉದ್ಯೋಗದಾತರು ಈ ಪದವಿಗಳನ್ನು ನಂಬುತ್ತಾರೆ.
- ಸವಾಲು: ಆನ್‌ಲೈನ್ ಅಭಿಯಾನಗಳಲ್ಲಿ ಮೌಲ್ಯಮಾಪನ ಮಾಡುವುದು ಕಷ್ಟ. ವಂಚನೆಯ ಸಾಧ್ಯತೆ ಹೆಚ್ಚು. “ಯೂಟ್ಯೂಬ್ ಸರಣಿ ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿದ ಪ್ರಮಾಣಪತ್ರ”ಕ್ಕೆ, ಒಂದು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಪದವಿಗೆ ಇರುವ ಮೌಲ್ಯ ಸಿಗುವುದಿಲ್ಲ.
4. ಡಿಜಿಟಲ್ ಕಂದಕ (Digital Divide): ಇದು ಭಾರತದಂತಹ ದೇಶದಲ್ಲಿನ ಅತಿ ದೊಡ್ಡ ಸವಾಲು.
- ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ: ನಗರ ಮತ್ತು ಗ್ರಾಮೀಣ ಪ್ರದೇಶಗಳ ನಡುವೆ ಇಂಟರ್ನೆಟ್ ಸಂಪರ್ಕ, ವೇಗ ಮತ್ತು ಸ್ಮಾರ್ಟ್‌ಫೋನ್/ಕಂಪ್ಯೂಟರ್ ಲಭ್ಯತೆಯಲ್ಲಿ ಅಪಾರ ಅಂತರವಿದೆ. ಆನ್‌ಲೈನ್ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡರೆ, ಈ ಸೌಲಭ್ಯಗಳಿಲ್ಲದ ಬಡ ಮತ್ತು ಗ್ರಾಮೀಣ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಶಿಕ್ಷಣದಿಂದ ವಂಚಿತರಾಗುತ್ತಾರೆ. ಇದು ಅಸಮಾನತೆಯನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಹೆಚ್ಚಿಸುತ್ತದೆ.
ಭಾಗ 3: ಭವಿಷ್ಯದ ದಾರಿ – ಒಂದು ಸಮಗ್ರ ಹೈಬ್ರಿಡ್ ಮಾದರಿ
ಹಾಗಾದರೆ, ಮುಂದಿನ ದಾರಿ ಯಾವುದು? ಉತ್ತರ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿದೆ: ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಮತ್ತು ಆನ್‌ಲೈನ್ ಶಿಕ್ಷಣದ ಸಮನ್ವಯ.
ಭವಿಷ್ಯದ ಶಿಕ್ಷಣ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು “ಹೈಬ್ರಿಡ್ ಮಾದರಿ”ಯನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಇಲ್ಲಿ ಎರಡೂ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳ ಉತ್ತಮ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಒಗ್ಗೂಡಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
- ಫ್ಲಿಪ್ಡ್ ಕ್ಲಾಸ್‌ರೂಮ್ (Flipped Classroom): ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಆನ್‌ಲೈನ್ ವೀಡಿಯೊಗಳು ಮತ್ತು ಅಭಿಯಾನಗಳ ಮೂಲಕ ಪಾಠದ ಮೂಲಭೂತ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಕಲಿಯುತ್ತಾರೆ. ತರಗತಿಯ ಸಮಯವನ್ನು ಚರ್ಚೆ, ಸಂವಾದ, ಸಮಸ್ಯೆ ಬಗೆಹರಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಪ್ರಾಯೋಗಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಿಗೆ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
- ಪಠ್ಯಕ್ರಮದೊಂದಿಗೆ ಸಂಯೋಜನೆ: ಶಾಲೆಯ ಪಠ್ಯಕ್ರಮಕ್ಕೆ ಪೂರಕವಾಗಿ, ಸರ್ಕಾರ ಅಥವಾ ಶಿಕ್ಷಣ ಸಂಸ್ಥೆಗಳೇ ಅನುಮೋದಿಸಿದ ಉತ್ತಮ ಗುಣಮಟ್ಟದ ಆನ್‌ಲೈನ್ ಅಭಿಯಾನಗಳನ್ನು ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಶಿಫಾರಸು ಮಾಡಬಹುದು.
- ಶಿಕ್ಷಕರ ತರಬೇತಿ: ಶಿಕ್ಷಕರಿಗೆ ಡಿಜಿಟಲ್ ಉಪಕರಣಗಳನ್ನು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ಬಳಸಲು ತರಬೇತಿ ನೀಡಿ, ತಂತ್ರಜ್ಞಾನವನ್ನು ತರಗತಿಯಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ಸಂಯೋಜಿಸಲು ಸಜ್ಜುಗೊಳಿಸುವುದು.
ಅಂತಿಮ ತೀರ್ಮಾನ
ಆನ್‌ಲೈನ್ ಅಭಿಯಾನಗಳು ಶಿಕ್ಷಣಕ್ಕೆ “ಬದಲಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆ” ಅಲ್ಲ, ಬದಲಾಗಿ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಪರಿವರ್ತಿಸುವ ಒಂದು “ಶಕ್ತಿಯುತ ಸಾಧನ”. ಅವು ಜ್ಞಾನದ ಬಾಗಿಲನ್ನು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ತೆರೆಯಬಲ್ಲವು, ಹೊಸ ಕೌಶಲ್ಯಗಳನ್ನು ನೀಡಬಲ್ಲವು ಮತ್ತು ಕಲಿಕೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚು ಆಸಕ್ತಿದಾಯಕವಾಗಿಸಬಲ್ಲವು.
ಆದರೆ, ಶಿಸ್ತು, ಸಾಮಾಜಿಕ ಮೌಲ್ಯಗಳು, ಸಂವಾದ ಮತ್ತು ರಚನಾತ್ಮಕ ಜ್ಞಾನದ ಅಡಿಪಾಯವನ್ನು ಹಾಕುವ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಶಿಕ್ಷಣದ ಪಾತ್ರ ಅಚಲವಾದುದು. ಶಾಲೆಯ ತರಗತಿ ನೀಡುವ ಅನುಭವವನ್ನು ಯಾವುದೇ ಆನ್‌ಲೈನ್ ಅಭಿಯಾನ ನೀಡಲಾರದು.
ಆದ್ದರಿಂದ, ಇವೆರಡನ್ನೂ ಶತ್ರುಗಳಂತೆ ನೋಡುವ ಬದಲು, ಒಂದಕ್ಕೊಂದು ಪೂರಕವಾಗಿ ಬಳಸಿಕೊಂಡು, ಹೆಚ್ಚು ಸಮಗ್ರ, ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ಒಳಗೊಳ್ಳುವ ಮತ್ತು 21ನೇ ಶತಮಾನದ ಸವಾಲುಗಳಿಗೆ ಸಿದ್ಧವಾಗಿರುವ ಒಂದು ಶಿಕ್ಷಣ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಕಟ್ಟುವುದು ಇಂದಿನ ಅಗತ್ಯವಾಗಿದೆ.